Foto TM-waves.
2 oktober 1971 is een stralende zaterdagochtend. Maar in de lucht weerklinkt plots een vreemd geluid. Een plotse en ongeziene vuurbal - “zoals in de films” - vlakbij ‘t Hoge in Aarsele en een massa nieuwsgierigen op weg naar de rampplek. Sommigen hadden een vliegtuig tollend zien neervallen. Anderen hadden pogingen tot een noodlanding gezien. Anderen kwamen snel kijken. Nog anderen hadden het enkel van horen zeggen. “Maar zowat iedereen was erg onder de indruk”, aldus stadsarchivaris Hannes Vanhauwaert.
Ook de pers is snel ter plaatse en legt het ene na het andere getuigenverslag vast, waarbij al snel allerlei theorieën ontstonden. De komende dagen groeit de krater vlakbij de Deinsesteenweg uit tot een trekpleister voor ramptoeristen uit het hele land.
De slachtoffers
Aan boord van het neergestorte passagiersvliegtuig van luchtvaartmaatschappij British European Airways zaten 55 passagiers, 4 piloten, 2 stewards en 2 stewardessen. “Het Vickers Vanguard-toestel was een dik half uur eerder in Londen-Heatrow opgestegen met bestemming Salzburg”, vertelt Hannes Vanhauwaert. “Maar de vlucht was abrupt geëindigd nabij de boerderij van de familie Dewitte. Een minuut voor de impact hadden de piloten - wellicht nog op een hoogte van 5,8 km - een mayday-bericht uitgestuurd.”
Alle 63 inzittenden kwamen om het leven: 40 Britten, 10 Oostenrijkers, 9 Amerikanen en een Japans gezin met 2 jonge kinderen. “Opvallende passagiers waren de gewezen rector van de Universiteit van Salzburg Rene Marcic en zijn vrouw Blanka Kafka; de beloftevolle Amerikaanse operazangeres Sandra Hullinger, de Britse hoedenontwerper Otto Lucas en heel wat Britse handelsvertegenwoordigers, die in Salzburg een beurs voor werktuigen zouden bijwonen”, zegt Hannes Vanhauwaert. “Op de Deinsesteenweg raakten een man en zijn dochtertje gewond, toen vliegtuigonderdelen op zijn wagen vielen. Wat verderop liep ook nog een paard verwondingen op door neervallende brokstukken.”
De hulpdiensten
Op het terrein zelf was het de eerste uren onduidelijk wat er aan de hand was. “Opmerkelijk was dat er op het toenmalige noodnummer 900 maar 2 oproepen binnen liepen”, aldus Hannes Vanhauwaert. “Natuurlijk waren er dan nog geen gsm’s. Maar toch. Bovendien was het vliegtuig te pletter gestort, vlakbij de provinciegrens.”
Hannes Vanhauwert. (Foto TM-waves)
De noodcentrales in Gent en Brugge hebben die dag via de Regie der Luchtwegen snel door dat het om een groot passagiersvliegtuig gaat. Ze laten uit beide provincies maar liefst vijf brandweerkorpsen en een vijftigtal ambulances uitrukken. De brandweer heeft ter plekke de handen vol met het blussen van de kerosinebranden. Maar voor de slachtoffers kan geen hulp meer baten. “Velen onder hen hen waren wellicht al gestorven door een hartstilstand voor de eigenlijke impact, stelden Britse en Gentse wetsdokters later vast”, aldus Hannes Vanhauwaert.
De berging
De omvang van deze vliegtuigramp wordt wel eens vergeleken met de brand in de Innovation in Brussel in 1967 en de mijnramp in Marcinelle in 1956.
Nadat de gerechtelijke overheden de eerste vaststellingen in Aarsele hebben gedaan, begint de helse taak om het toestel te bergen en de menselijke resten te verzamelen en zoveel mogelijk te identificeren. Meer dan een week lang werkten heel wat diensten en instanties samen onder coördinatie van het Britse bergingsbedrijf Kenyon. Het Belgisch leger, de civiele bescherming, wetsdokters van de Gentse universiteit, ordediensten waaronder de rijkswacht en de veldwachters, het Aarseelse brandweerkorps, begrafenisondernemer Gerard Dhondt, de gemeentediensten van Aarsele, de gewestelijke dienst voor de Volksgezondheid, enz. namen allemaal een rol op zich.
Een sleutelrol was weggelegd voor het Rode Kruis. Niet alleen zette het Rode Kruis crisistenten op om de logistieke uitdagingen te kunnen aangaan. Vooral het opdiepen, verzamelen en registreren van menselijke resten bleek een van de gruwelijkste opdrachten die de vele onbezoldigde vrijwilligers ooit toebedeeld zouden krijgen. Het harde labeur zorgde er toch voor dat 30 van de 63 slachtoffers geïdentificeerd en 26 lijkkisten gerepatrieerd konden worden. 37 slachtoffers kregen een laatste rustplaats in een massagraf op de begraafplaats van Aarsele in de Schoolstraat.
De experten
Tijdens de berging startte een internationaal team van experten hun onderzoek naar de oorzaak van de ramp. De manier waarop de brokstukken waren neergekomen, werd geanalyseerd. Sommige van de stuurstaartstukken lagen ver van de krater, eentje zelfs tot boven Lotenhulle. “Ook de data van de teruggevonden flyrecorder bewezen het vermoeden dat het vliegtuig onbestuurbaar de grond was ingeboord”, zegt Hannes Vanhauwaert. “Onderaan de binnenkant van het achterste drukschot, dat het passagiersgedeelte afschermde van de staartkegel, vonden ze tijdens de berging bovendien gevaarlijke roestvorming.”
De vlucht naar Salzburg was de eerste in lange tijd waarbij het toestel op zo’n grote hoogte vloog. “Doorgedreven onderzoek van de vlucht- en onderhoudsgeschiedenis van het toestel bracht andere gebreken aan het licht, die met de corrosie in verband konden worden gebracht”, aldus Hannes Vanhauwaert. “Zo werden onder andere eerdere meldingen van een lekkend toilet vlakbij het achterste drukschot met rood in het technisch onderzoeksdossier gemarkeerd. Bovendien was het opsporen van dergelijke roestvorming in de laatste onderhoudsbeurt ook niet volgens het boekje gebeurd.”
“Het testen van de toestellen van hetzelfde type bevestigde het vermoeden van de experten dat de oorzaak in een fatale kettingreactie lag”, gaat Hannes Vanhauwaert verder. “Nadat de corrosie op het achterste drukschot zich op grote hoogte tot een scheur in het achterste drukschot had doorgezet, was de aansturing van de elevatoren en het staartroer doorbroken. De piloten en passagiers waren hopeloos veroordeeld tot neerstorten vanop grote hoogte.”
Officiële herdenking
Tot op vandaag is de crash de op een na dodelijkste vliegtuigramp in de Belgische geschiedenis. Exact vijftig jaar later wil het Lokaal Bestuur Tielt dit opmerkelijk verhaal uit de Aarseelse geschiedenis herdenken en beter verankeren in het collectieve geheugen van Aarsele en Tielt. Hiervoor werkte een lokale werkgroep een volwaardig herdenkingsprogramma uit.
Stiltemoment aan begraafplaats
Op zaterdag 2 oktober 2021 wordt vanaf 10.45 uur vanuit de brandweerkazerne in de Molenweg een optocht gehouden naar de begraafplaats en dit onder begeleiding van de Koninklijke Muziekvereniging Sint-Cecilia Aarsele. Daar wordt ter ere van de 63 slachtoffers een stiltemoment gehouden, waarbij ook bloemenkransen worden neergelegd en de namen van de 63 slachtoffers worden voorgelezen.
In het massagraf op de Aarseelse begraafplaats in de Schoolstraat liggen overigens 34 slachtoffers van de vliegtuigramp begraven. Het gaat om 30 indertijd niet-geïdentificeerde slachtoffers en 4 slachtoffers, van wie de nabestaanden een begrafenis samen met niet-geïdentificeerde verwanten verkozen boven een repatriëring.
Officiële onthulling herdenkingsmonument
Aansluitend onthult de burgemeester pal naast de Sint-Martinuskerk in Aarsele het nieuwe herdenkingsmonument ‘De Vallende Vlieger’, gemaakt door de Aarseelse kunstenaar Boudewijn Callewaert, naar aanleiding van deze herdenking. Het symbolische kunstwerk verwijst naar de staart van het vliegtuig.
Het monument verankert het verhaal van de vliegtuigcrash in het collectieve geheugen van Aarsele en Tielt.
Boudewijn Callewaert. (Foto TM-waves)
De woning en het atelier van Boudewijn Callewaert liggen niet veraf van de weide waar de vliegtuigramp zich in oktober 1971 voltrok. Dus Boudewijn Callewaert zich zeker geen neen toen het Aarseelse herdenkingscomité hem eerder dit jaar vroeg om een gedenkteken te creëren. Op diezelfde dag werd om 4 uur ‘s morgens zijn zoon Emanuel geboren in Deinze. Op het moment van de ramp was Boudewijn in de Vinktstraat en zakte hij naar de rampweide af, waar hij dokter Clepkens sprak. Gelet op de taferelen en de gevaren die hij zag, verkoos hij al snel om weer te vertrekken. Enkele maanden na de ramp ging Boudewijn met zijn gezin in de Baudeloostraat wonen, op een boogscheut van de rampplek.
Zijn kunstwerk zit vol symboliek: de materiaalkeuze refereert naar het gecorrodeerd metaal dat de crash veroorzaakte; de vliegtuigstaart, een vroegere kraantakel uit het VTI van Deinze, waarvan het brandweerkorps ook aanwezig was in Aarsele op 2 oktober 1971; de hoek waarin de staart gemonteerd staat, refereert naar de 20 graden overkop waarmee het vliegtuig zich indertijd in de grond boorde; de hoepel waarin de staart gemonteerd staat, verwijst naar de krater die het vliegtuig sloeg, vlakbij de Dauwebeek die zich al gauw vulde met water en kerosine; de verwrongen vleugels verwijzen naar de fatale afloop van de ramp.
Boudewijn Callewaert genoot geen kunstopleiding maar is een autodidactisch kunstenaar met al heel wat ervaring. Hij was betrokken bij een tiental edities van Buren bij Kunstenaars sinds 2000, het kunstproject ‘Een heuvel in beeld’ op de Poelbergsite (2016), twee edities van het poëzie- en kunstproject in Watou met kunstige spinnen, katten en bomen en bij tentoonstellingen van de Kunst- en Hobbykring Aarsele in het Sint-Andriesziekenhuis in Tielt.
Opening tentoonstelling ‘No Rudder’
In het Oud Gemeentehuis in de Aarselestraat 4 wordt voor genodigden een tentoonstelling geopend over de vliegtuigramp met de naam ‘No Rudder’. ‘No rudder’ betekent ‘geen roer’ en was het laatste wat te horen was vanuit de cockpit van het toestel.
In ‘No Rudder’ wordt het relaas van de ramp verteld aan de hand van talloze foto’s en archiefdocumenten uit het Tieltse stadsarchief, maar evenzeer uit enkele andere archiefinstellingen.
Filmmateriaal uit het archief van de VRT illustreert de dagen na de ramp. Via een citatenwand vertellen heel wat getuigen uit Aarsele en omgeving het meest markante van wat hen is bijgebleven toen het lijnvliegtuig plots neerstortte.
De slachtoffers krijgen een gezicht of op zijn minst al wat meer achtergrond op basis van gegevens uit de overlijdensakten en info uit diverse buitenlandse kranten.
De hulp- en bergingsdiensten, die onverwacht met een rampzone geconfronteerd werden, krijgen ook heel wacht aandacht. Toen de rook optrok, kwamen zij als het ware in oorlogstaferelen terecht. Gelukkig konden ze rekenen op de regie van de internationale bergingsfirma Kenyon.
Ook de historiek van de - intussen beide ter ziele gegane - luchtvaartmaatschappij BEA en het vliegtuigtype Vickers Vanguard komen aan bod.
De expo verkent ook het technisch onderzoeksdossier, dat pas sinds dit jaar raadpleegbaar is. Het verdiept op die manier het officieel technisch onderzoeksrapport dat in 1972 werd gepubliceerd. De rouwplechtigheid op maandag 10 oktober 1971 en de daaropvolgende herdenkingen komen ook aan bod.
Ook een aantal voorwerpen, die van het vliegtuig zelf afkomstig zijn en bewaard bleven bij particulieren, worden geëxposeerd.
De tentoonstelling loopt tot woensdag 13 oktober, elke dag van 14 uur tot 17 uur. Een team van vrijwilligers bemant de expo in de polyvalante zaal van het Oud Gemeentehuis van Aarsele. Van 20 oktober tot en met 13 november 2021 kan je ‘No Rudder’ bezoeken in de polyvalente zaal van de bibliotheek op de Lakenmarkt in Tielt, tijdens de openingsuren van de bibliotheek. De expo wordt een laatste keer opgesteld in het stadhuis van Tielt tijdens de kerstmarkt van 11 en 12 december 2021.
Viering
In de viering in de Sint-Martinuskerk op zondag 3 oktober om 10.30 uur wordt stilgestaan bij de slachtoffers. Aansluitend kan iedereen ook de tentoonstelling bezoeken in het Oud Gemeentehuis.
Lezing ‘No Rudder’
Het Davidsfonds afdeling Aarsele-Kanegem organiseert op dinsdag 12 oktober 2021 om 20 uur. een lezing in het Ontmoetingscentrum in de Schoolstraat 1, waarin archivaris Hannes Vanhauwaert toelichting geeft bij het artikel, de expo en zijn onderzoek.
De toegang bedraagt 5 euro voor leden van het Davidsfonds en 8 euro voor wie geen lid is.
Het relaas van de vliegtuigramp werd ook uitgeschreven door archivaris Hannes Vanhauwaert. De Heemkundige Kring De Roede van Tielt gaf het uit in haar gelijknamig driemaandelijks tijdschrift, aflevering 2021/3, pp. 196-292 onder de titel ‘No Rudder! De vliegtuigramp in Aarsele op 2 oktober 1971’.
Het tijdschriftnummer is te koop voor 8 euro in de bibliotheek van de Roede van Tielt, Beernegemstraat 3, Tielt, elke zaterdagmorgen van 10.00 uur tot 11.30 uur. Tijdens de tentoonstelling kan het boekje elke zondagnamiddag ter plekke aangekocht worden, net als na de lezing van het Davidsfonds. Op andere dagen kan het ook besteld worden via roedevantielt@outlook.be. Wie het opgestuurd wil krigjen, betaalt wel nog 4 euro extra portkosten.
Wandelzoektocht 50 jaar na datum
De herdenkingswandeling van 6 kilometer vormt een combinatie van een herdenkingstocht en een klassieke wandelzoektocht. De wandeling is bepijld sinds 14 september tot en met 17 oktober. Het traject loopt van het Aarseelse dorpscentrum tot op de plaats van de ramp nabij de Deinsesteenweg en doet onderweg een aantal fraaie landelijke plekjes aan.
Alle vragen van de zoektocht zijn gelinkt met de Aarseelse vliegtuigramp of hebben iets te maken het begrip ‘vliegen’. Aan de deelnemers wordt gevraagd om tijdens hun tocht een kort moment van bezinning in te lassen, zeker op het keerpunt van de wandeling. Dat bevindt zich immers exact op de plaats waar het Britse vliegtuig een enorme krater sloeg in het drassige weiland, pal op de grens tussen West- en Oost-Vlaanderen.
Wandelschoenen zijn, omwille van het drassige weiland, aangewezen tijdens de wandeling.
Alle praktische gegevens, een deelnameformulier en een printklare routebeschrijving zijn te vinden via visittielt.be. De info is ook verkrijgbaar in Aarsele zelf bij apotheek Guido Vandaele en krantenwinkel Rik Flamand. In Kanegem kan je terecht bij krantenwinkel Ria De Boever en in Tielt bij het stadspunt, het archief en de bibliotheek. De antwoordformulieren deponeer je ten laatste op 20 oktober in de brievenbus van verzekeringskantoor Lanckriet, Sterrestraat 80 in Aarsele.